کتاب آشنایی با فلسفه هنر

این کتاب متشکل از سه بخش اصلی کلیات، هنر وفلاسفه در غرب و تأملاتی در فلسفه هنر اسلامی است. در فصل اول به توضیح مبانی فلسفی هنر پرداخته و در بخشی از این فصل با تبارشناسی الفاظی چون هنر، فن و صناعت ریشه ی این واژه ها در فارسی و سپس کاربردشان در اسطوره های یونانی را به تفصیل بیان می کند. فصل دوم کتاب در یونان سیر می کند و با نقب زدن به آراء فلاسفه ی بزرگ این سرزمین در خصوص هنر و فلسفه ی زیبایی شناختی، سرنخ های تأثیر فلسفه ی غرب در فلسفه ی اسلامی را می جوید. دکتر بلخاری در فصل سوم کتاب که به نوعی فصل محوری آن نیز به شمار می آید، از تحقیقات افرادی چون گل رو نجیب اوغلی درباره ی ریشه یابی نقوش هنری اسلامی سخن به میان می آورد. خواننده در صفحات پایانی کتاب پابه میدان جنگی میان دانشمندان درخصوص تاریخی گرایی در هنر اسلامی و در برابر آن زمان مند بودن این هنر می گذارد. آنچه که در این کتاب ضروری به نظر می رسد بخش آخر است. این بخش متشکل از دلایل نویسنده درباره ی ضرورت بررسی موانعی است که نظام دانشگاهی ما را از تکوین و تدوین فلسفه هنر و معماری اسلامی باز می دارد. با توجه به نکاتی که گفته شد، خواندن این کتاب برای کسانی که دوستدار مباحث نظری هنر و زیبایی شناسی اند خالی از لطف نیست.

بریده‌ای از کتاب آشنایی با فلسفه هنر

مهم تر اینکه اگر برای هنر شگفت و تأمل برانگیز اسلامی هویتی صرفا تزئینی قائل نشویم و برای آن، معنا وبل معانی ای باطنی درنظر گیریم آن گاه بنا به متفاوت شدن قلمرو تحقیق، می بایست از روش ومتدهای متفاوتی بهره جوییم. از دیدگاه سنت گرایان و دیگر صاحب نظران هنر اسلامی، ماهیت نقوش و فرم در این هنر را می بایست درآموزه های قرآنی، روایی و بالاخص عرفانی جست وجو نمود. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌

از جمله مباحث کلیدی در فلسفه هنر، بحث و بررسی پیرامون ماهیت هنر است. در پاسخ به این سؤال، نظریات چندی از سوی محققان و متفکران ارائه شده است که در دنباله کلام به صورت گذرا به برجسته‌ترین این نظریات اشاره می‌شود. اولین، مشهورترین و قدیمی‌ترین تئوری در شرح ماهیت هنر، تئوری میمزیس است؛ نظریه‌ای که سابقه‌ای به موازات تاریخ فلسفه یونان دارد. اصطلاح میمزیس که از ریشه میماس گرفته شده به معنای میما یا لال‌بازی است که به یک عبارت تقلید لال‌گونۀ رفتار است (ریشه پانتومیم نیز از همین میماس است). بنابراین تئوری میمزیس با استناد به معنای لغوی آن بیانگر ماهیت تقلیدی‌ بودن هنر است. این نظریه، نظریه مشهور دو فیلسوف بزرگ یونانی یعنی افلاطون و ارسطو است که ماهیت هنر را تقلید می‌دانستند. مثلاً بازیگر روی صحنه نمایش رفتاری را تقلید کرده و پیکره‌تراش در ساخت پیکره از پیکری تقلید می‌کند. نقاش، معمار، صنعتگر، درودگر، نجار و هر صاحب فن و هنر دیگری به هر حال از چیزی تقلید می‌کنند؛ پس بنیان هنر بر تقلید است. این تئوری که در فرهنگ ایرانی اسلامی به محاکات تعریف شد در طی قرون متمادی تئوری رایج در شرح ماهیت هنر بوده است. از مفهوم و ماهیت تقلید در آراء افلاطون، ارسطو و به ‌ویژه فلوطین در فصل هنر و فلاسفه سخن خواهیم گفت. اما در اینجا ضروری می‌دانیم به یکی از مهم‌ترین نقدهای امروزی پیرامون ماهیت تقلید اشاره‌ای هرچند گذرا داشته باشیم. خانم آن‌ شپرد، در کتاب مبانی فلسفی هنر، میمزیس یا اصطلاح لاتینی آن را به معنای کپی‌کردن یا نسخه‌برداری تعریف نمی‌کند بلکه از دیدگاه او اصطلاح “representation” به صورتی دقیق‌تر معنای میمزیس را تبیین می‌کند. بنابراین او از واژه بازنمایی به جای نسخه‌برداری و محاکات استفاده می‌کند. زیرا از دیدگاه او نسخه‌برداری و کپی غیر از حقیقت است و یا دست‌کم نسخه نسبت به اصل ارزش کمتری دارد (همان رأی مشهور افلاطون).